Paul Klee. Eine Sammlung auf Reisen im K20, K20 Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen – Düsseldorf, Duitsland

Net voor ik naar Napels vertrek, zie ik een expositie van Paul Klee in het K20 die ik volkomen over het hoofd gezien heb de afgelopen maanden. En de expositie is de reis naar Düsseldorf meer dan waard. Ik zie veel nieuwe werken, in vormen die ik tot dusver niet van Paul Klee gezien heb. Verrassend en nieuw. En ook indrukwekkend om te zien dat de expositie de laatste jaren de hele wereld over gereisd is. Met 88 werken, waaronder veel grafische, bestrijkt de expositie één ruime zaal. De rest van het museum, op een zaal met enorme werken van Amerikaanse abstracte kunstenaars na, is gesloten. Maar ook bij de Amerikanen is genoeg moois te zien. Want wat de samenstelling van werken ook is, het K20 heeft meer dan genoeg moois in huis.

Museo di Capodimonte – Napels, Italië

Het Museo Capodimonte is enorm en ligt in een goed onderhouden park ten noorden van het stadscentrum, op een mooie zonnige dag als deze een fijn uitje. Ik kies ervoor in het museum alleen de modernere kunst te bekijken, omdat de eerdere eeuwen mij niet aantrekken. Maar wat natuurlijk niet te missen is, is de Flagellazione di Cristo van Caravaggio, het pronkstuk van het museum. En één van de weinige stukken in zijn soort waar geen mollig, bloot Jezusje op staat. De bovenste verdiepingen bieden vrijwel allemaal enkele werken: Louise Bourgeois (een hand en een vrouwengezicht op stelen), een vrouwenprofiel van Umberto Manzo, een werk van Sergio Fermariello dat eruit ziet als een groot grijs vlak maar van dichtbij uit ontelbare kriebeltjes bestaat en niet te missen: Vesuvius van Andy Warhol.

Kunsthalle Bremen – Bremen, Duitsland

Als er één museum in Bremen een aanrader is, dan is het wel de Kunsthalle. Aan de kop van de wijs Ostertor ligt dit indrukwekkende museum met al mijn usual suspects en meer: van Alechinsky tot Lovis Corinth, van Rodin tot Kirchner, van Bonnard tot Pisarro. In de hal hangt een enorm werk, muren groot, van Sarah Morris, die ook de muren bij het K21 in Düsseldorf maakte. En een paar kleine Alechinsky’s, een lichtsculptuur van James Turrell. Maar ook hangen er een paar Vasarely’s, een kunstenaar met wiens werk ik in 2011 voor het eerst kennis maakte in het Cafesjian Museum of Art in Yeravan (Armenië). Dat laatste was sowieso een geweldig museum: als je alleen al kijkt naar de sculpturen voor de deur: een dikke kat van Botero voor de deur, en traplopende personen van Lynn Chadwick, maar ook zag ik voor het eerst een sculptuur van een zittende man van Jaume Plensa. Maar goed, de Kunsthalle in Bremen is fantastisch en maakte in ieder geval mij helemaal happy. Het mooist was wel een stilleven van Jawlensky.

Hamburger Bahnhof. Museum für Gegenwart – Berlijn, Duitsland

Het nadeel van hoge verwachtingen is dat ze zelden worden waargemaakt. Waar ik 10 jaar geleden een waar indrukwekkende ervaring had bij het Hamburger Bahnhof Museum, bestond de spanning en sensatie er nu vooral uit dat ik, om er te komen, onder beukende muziek en rook langs een stroom anti-AfD-demonstranten en tientallen politiebussen moest. Het museum zelf verraste alleen in de eerste zaal. Met een flink aantal werken van Warhol, waaronder de grote Mao en een Robert Rauschenberger, werd de toon gezet. Althans, dat dacht ik want in het verdere museum was er niet veel waar ik warm voor liep. En da’s best knap, gezien de grootte van het museum en het aantal werken dat er hangt. Natuurlijk, ik was tevreden met een Pollock, een Kahlo, een Nolde in Tahiti-sferen, net als de Gaugain, een Pechstein en een surrealistische Rothko. Of een Walter Dahn, een artiest die ik niet eerder tegenkwam. Een grappige samenloop van omstandigheden was wel de expositie van Indiase kunst, met bijvoorbeeld een luchtig lijnenwerk van Laxman Pai (zie afbeelding), terwijl ik net een crimeboek lees waarin de Indiase kunstwereld de hoofdrol speelt. Verder is er een vleugel waarin allerlei sculpturen staan, een nogal kubistisch aandoende Louise Bourgeois die in de verste verte geen relatie heeft met haar overbekende Maman, maar ook Dubuffet en Moore. Fraai, dat wel. Maar overall waren mijn verwachtingen voor dit museum te hoog gespannen!

Tate Modern (permanente collectie) – Londen, Engeland

De musea in London zijn absurd duur, dus hou ik me wijselijk bij de gratis exposities. En zo kom ik terug in het Tate Modern. De Picasso expositie a 28 pond sla ik over en ik dool rond door de uitgebreide permanente collectie. En de collectie is indrukwekkend: van Modigliani tot aan een hele zaal vol Rothko’s, maar ook Klee, Dubuffet, Bourgeois, Germaine Richier (waar ik voor ‘t eerst werken van zag bij ‘t Picasso Museum in Antibes), Appel, Richter, Kapoor en heel veel anderen. Ik kijk mijn ogen uit en neem zoveel moois op dat ik de expo van Picasso niet eens ‘mis’. Een aanrader! En als je er dan toch bent, er vaart een boot tussen Tate Modern en Tate Britain. Ik neem ‘m dit keer niet maar ‘t is een leuk intermezzo tussen beide musea in.

Permanente collectie – Centre Pompidou, Parijs

Als ik langs de lange rij weet te glippen door ter plekke nog een e-ticket te boeken, sta ik in het Centre Pompidou om me heen te kijken. Ik kan me niet herinneren hier eerder binnen te zijn geweest. Ondanks een expo van César begin ik met de hedendaagse kust op de vierde verdieping en de moderne kunst op de vijfde verdieping van Gallery 1. Op de vierde verdieping vind ik niet veel werken die me aanspreken, ondanks de ontelbare werken die er hangen. Met uitzondering van een Jean Michel Basquiat, daar word ik altijd blij van. Maar ook een van de naargeestige Niki de St Phalle werken en een paar Yes Klein’s. De vijfde verdieping daarentegen is één en al blije verrassing: niet alleen vind ik er Le Jardin d’Hiver van Dubuffet, Carl Andre, Judd, Jeff Wall, Matisse, Modigliani, Picasso, Pollock en meerdere Calders, ik vind er ook een bijzonder mooie Rothko, vier Klee’s, een bloederige Yayoi Kusama en een schietschilderij van Niki de St Phalle. Maar dat is nog niet eens alles.
Ook ontdek ik er mooie Sonia Delaunay’s, de voor mij nieuwe Jean Fautrier, een mooi werk van Capogrossi en meerdere van Dongen’s. Na deze twee immense verdiepingen vol mooie kunst (en al twee musea eerder op de dag) zit ik zo vol met indrukken dat ik de expo van César moet overslaan. Wat een succes, dit impromptu ingevoegde museumbezoek!

Fondation Louis Vuitton, Parijs

Alleen al voor het door Frank Gehry ontworpen gebouw, met indrukwekkend gebogen daken als een soort pantser over het gebouw heen, zou je naar Fondation Louis Vuitton gaan. Met een elektrische navette kun je vanaf de Arc de Triomph voor 2 euro retour naar het museum. De collectie omvat bijna alle usual suspects waaronder veel van mijn favorieten, en toch had ik er meer van verwacht. En dat is gek want er zijn werken van o.a.: Cézanne, Kirchner, Klimt, Matisse, Calder, Pollock, Lichtenstein, Johns, Warhol, LeWitt, Rothko, Jeff Wall, Carl André en nog veel meer. Positief verrast was ik door het aantreffen van een fallussenstoel van Yayoi Kusama. Maar ook Brushstrokes cut into 49 squares van Ellsworth Kelly. En ik zie voor het eerst in het echt een Frida Kahlo. Het is dan misschien niet het beste museum van de stad, de combinatie van schitterend gebouw en fraaie collectie maken het een must op je to-do-lijstje voor Parijs.

Van Dongen. Le Bateau-Lavoir – Musée de Montmartre, Parijs

Op de één of andere manier zie ik vaker werken van Van Dongen, de Rotterdamse fauvistische schilder, in Parijs dan in Nederland. Ook nu kan ik de verleiding van een Van Dongen expositie niet weerstaan. In het Musée de Montmartre is de expositie Van Dongen. Le Bateau-Lavoir te zien. Op de dag van opening, 16 februari, sta ik er meteen. En de expositie is mooi. Een flink aantal werken, een stukje achtergrond en wat aanverwante kunstenaars. Het bezoek zeker waard!

Wolvecamp & De Weerd. Geestdrift voor de schilderkunst – Rijksmuseum Twenthe

Op een luie zaterdagmiddag is een bezoek aan de expositie van Wolvecamp & De Weerd in het Rijksmuseum Twenthe een mooie activiteit. Het is niet bijzonder druk in het museum. Je begint bij een expositie met kinetische installaties. Die kunnen mij niet echt bekoren, op de op zeebellen lijkende intallatie na die zo hard draait dat de ‘zeepbellen’ op knappen lijken te staan. De expositie waar ik voor kwam is voor mij daarentegen wél de moeite waard. Fraaie werken in een mooie chronologische opbouw, met voldoende achtergrond om het nog interessanter te maken. Aan het einde kan ik het niet laten even binnen te poppen bij een aantal oude bekenden in de andere zalen. Tot hilariteit van de kassamedewerkers had ik wel gezien dat er twee Breitners naast elkaar hingen maar niet gelezen dat er één een vervalsing was. Dat ik de echte er feilloos uitpikte, was voor mij dan wel weer een geruststelling.

Vaste collectie – Museum Arnhem, Arnhem

Omdat ik letterlijk om de hoek van het Museum Arnhem moest zijn voor mijn werk, maakte ik van de kans gebruik om in een verlate pauze dit museum voor moderne kunst te bezoeken. En het is een bezoek waard. Het museum is niet erg groot en bood mij veel nieuwe kunstenaars, waarvan ik nog nooit werk had gezien. En een paar oude bekenden. Zowaar hingen er twee werken van Marlene Dumas die ik eens niet vreselijk vond: Emily en Guilt of the priviliged. Er was een Zadkine, een mooi portret van Sluijters (Dame met fiets) en een paar Pyke Kochs (ugh). De werken van Klaas Gubbels vind ik wel erg aansprekend, net als The Warrior, een sculptuur van Henry Moore in de tuin. Een paar nieuwe ‘jonge’ artiesten die me aanspraken waren Heidi Sincuba in rood, wit en blauw en de werken van Esire Erheriene-Essi, die de Ku Klux Klan en racisme adresseert in haar werken. En om met de meest grappige te eindigen: de Borstentros van Maria Roos.

In het bos. Van Gogh, Rousseau, Corot – Van Gogh Museum, Amsterdam

In het souterrain van het Van Gogh Museum is een kleine expositie met werken van Van Gogh, Rousseau en Corot waarin de natuur de hoofdrol speelt. De werken van Rousseau en Corot zijn veelal donker, grauw en somber. De werken van Van Gogh, op een enkele na, zijn luchtiger, zonniger. En toch laten ze een net iets andere kant van Van Gogh’s werken zien. Als je de reguliere collectie van het museum niet ook bezoekt, heb je voor deze relatieve kleine expositie niet veel tijd nodig.

Von Christo bis Kiefer – Kunstmuseum Pablo Picasso, Münster, Duitsland

Last but not least, althans qua posts, want het Picasso Museum was vandaag mijn eerste halte in Münster. Het museum is relatief klein maar weet altijd bijzondere expo’s samen te stellen. Toen ik bij de expo Von Christo bis Kiefer las dat er een Basquiat was, moest ik natuurlijk deze kant op. En tot mijn blijde verrassing waren het zelfs meerdere werken van Basquiat, waaronder Asbestos. De collectie van Lambert uit Avignon heeft meer moois te bieden. Zo zijn er foto’s van Christo’s werken, zijn er meerdere Kiefers, waaronder ééntje van een zonnebloem die héél veel zaden verliest, zijn er foto’s van Nan Goldin, hangen er twee werken van On Kawara en ga zo maar door. De ‘land art’ op de tweede verdieping spreekt mij minder aan, maar de woordbeelden van Bruce Naumann zijn verrassend net als Louise Lawlers werken. Andere namen zijn Julian Schnabel, Carl Andre (die ik gemist blijk te hebben) en Richard Long, en nog een aantal meer. Beneden in de hal is er een werk van On Kawara, als onderdeel van Skulptur Projekte. Maar ook nu snap ik helemaal niets van wat hij met zijn werken wil overdragen. Tja… Al met al weer een mooie expositie! En dan is er als toefje slagroom ook nog de expo Picasso und das Mittelmeer, met diverse schilderijen, grafische werken en beschilderd keramiek. Ook de moeite waard!

Verwandte Nähe. Lotta Blokker & Käthe Kollwitz – Ev. Apostelkirche & Haus der Niederlande, Münster, Duitsland

Op de wandeling om werken uit het Skulptur Projekte te zoeken, bots ik op een dubbelexpositie van de Nederlandse Lotta Bakker en Käthe Kollwitz. In zowel de Evangelische Apostelkirche als het Haus der Niederlande vind je sculpturen van Lotta Bakker en sculpturen en tekeningen van Käthe Kollwitz. Ik lees dat Bakker op een excursie naar Parijs geïntrigeerd raakt door Rodin en haar toekomst als beeldhouwster voor zich zag. Ik vind haar beelden vooral naargeestig en soms zelfs eng. Meestal komt dat door de ogen (enge gaatjes) maar vaak ook door de positie, liggend op de grond. In Kollwitz werken in de Apostelkirk spelen moeder en kind en moeder en dood kind een hoofdrol. Al met al dus niet een veel vrolijker bedoening dan Bakker. Het enige beeld dat mij aansprak is weergegeven in de afbeelding bij deze post. Ook hier geldt: leuk om ook even in deze beide gebouwen binnen te kunnen kijken.

De Stijl in het Stedelijk – Stedelijk Museum, Amsterdam

roylichtensteinNaast een opnieuw geordende vaste collectie is er nog veel meer te zien. Zo is er De Stijl in het Stedelijk, een interessante expo: het brengt een aantal werken bij elkaar van bijvoorbeeld Isa Genzken en een mooi drieluik van Roy Lichtenstein. De expo van Chris Beekman, afvallige van De Stijl vraagt al om minder aandacht bij mij, net als Jana Euler’s kleurrijke, fantasievolle werken. De expo’s van Seth Price en Edward Krasinksi spreken me helemaal niet aan. Maar in het Stedelijk is het goed ronddolen: ik kon het natuurlijk niet laten op zoek te gaan naar mijn favoriete Rothko, nog eens een blik te werpen op het werk van Martial Raysse en Odalisque van Matisse nogmaals aan te doen. Of Paula Modersohn-Beckers, Kirchner en Chagall. Ook trof ik er een kleurrijke niet-abstracte Wassily Kandinsky (Bild mit Häusern) die ik niet eerder zag of niet eerder opmerkte. En natuurlijk de werken van Mondriaan waarvan ik altijd weer denk dat het Paul Klee’s zijn. Maar ook een mooi liggend naakt van Leo van Gestel of De terpentijnman van Carel Willink. Weer genoeg fraais, eerder gezien of nog onbekend!

Museum voor Schone Kunsten – Gent, België

fritsvandenbergheIn een weekend Gent mag een bezoek aan het Museum voor Schone Kunsten niet ontbreken. In het statige museum tegenover het SMAK sieren zo’n 450 werken de zalen, zo’n 5% van de collectie trouwens, maar een groot deel spreekt me niet direct aan omdat ze de middeleeuwen tot de vroege twintigste eeuw bestrijken. En mijn interesse rijkt niet veel verder dan de laatste 100 jaar daarvan. Maar desalniettemin is het een interessant museum. Meteen in de entree zijn de wanden beschilderd door immigrante Parastou Forouhar met kalligrafisch Farsi in het werk Written Room. Het moet mensen aanzetten te denken over migratie en (verlies van) identiteit. Erg fraai!
In het museum kom ik veel voor mij nieuwe namen tegen, zoals Edgard Tytgat en Gustave van de Woestyne. Ik hangen werken van meesters die ik van naam ken maar waarvan ik nog niet veel heb gezien, zoals Theo van Rysselberghe, James Ensor, Erich Heckel en Constant Permeke. Ik word al blij als ik een Jawlensky denk te herkennen maar het blijkt een Frits van den Berghe (zie afbeelding). Interessant! En dan zijn er natuurlijk de kunstenaars die mij altijd wel aanspreken, zoals Kirchner, Modersohn-Becker of Rodin. Voor elk wat wils, in het MSK. Een bezoek waard! Een praktische tip: je kunt sinds kort combikaarten kopen voor MSK en SMAK!

Galleria nazionale d’arte moderna e contemporanea – Rome, Italië

Het is een aardige trek naar de Galleria nazionale d’arte moderna e contemporanea, dat helemaal achter het Park Villa Borghese ligt. Het schitterende oude gebouw bereik je door een hoge statige trap, waarop de kunst al begint. Het is een zalig museum en de collectie is de ‘who is who’ van de kunstwereld: Warhol, Man Ray, Van Gogh, Degas, Giacometti, Monet, Modigliani, Klimt, Moore, Kandinsky, Miro, Dubuffet, Arp, Twombly, Klein. En dan noem ik alleen nog maar de kunstenaars die mij het meest aanspreken. Verder is er zelfs een Kees van Dongen. En een schilderij van de hand van Rodin. Iets wat ik eigenlijk buiten zijn eigen museum nooit zie omdat zijn sculpturen de hoofdrol hebben. Maar ook hangt er een mooie Pollock (Watery Paths), is er een abstract van Capogrossi (zie afbeelding) en vind je er Manzoni. Of de hangende karkassen van Berlinde de Bruyckere. Van Mimmo Paladino zie ik een sculptuur, anders dan het paard dat ik van hem kende. Een absolute aanrader dus, dit grote museum!

Beeldentuin van het Kröller Muller Museum – Park Hoge Veluwe, Otterlo

dubuffetDe beeldentuin van het Kröller Muller wordt op de website van het museum omschreven als ‘een van de grootste beeldentuinen van Europa’. En als je er rond loopt, dan geloof je dat meteen. Al als je bij het museum komt aanlopen, vind je de eerste sculpturen in de voortuin. Maar de echte verrassing ligt aan de andere kant van het museum. Tusen de sculpturen liggen en zitten mensen in de stralende zon op het groene gazon. De eerste blikvanger is de goudgele Arp. Maar ook het witte werk in de vijver van Marta Pan is een eye-catcher. En hoe meer je rondloopt, hoe meer moois je ontdekt. Mijn favoriet is toch wel de Jardin d’emails van Jean Dubuffet. Het immense kunstwerk straalt glanzend wit in de hete zon. Via een smal trappetje kun je het werk binnen gaan en belanden midden in de tuin van emaille. De sculptuur wordt weliswaar flink gerestaureerd maar is nog steeds toegankelijk. Erg mooi. Maar mooi zijn ook de werken van een andere orde, zoals bijvoorbeeld dat van Maillol of de kleine gehurkte Rodin achter de vijver. Zeker een aanrader, dit park én dit museum!

Arp: the poetry of forms – Kröller Muller Museum, Otterlo

arpAls ik het Kröller Muller Museum bezoek blijkt er ook een expositie te zijn van Jean (of Hans) Arp. Als het om sculpturen gaat, is Arp wel één van mijn favorieten. De expo schijnt de eerste grote overzichtstentoonstelling van zijn werk te zijn, sinds zijn dood in 1966. En de expo stelt dan ook niet teleur. Naast veel grafische werken, poëzie en reliëfs staan er ook de veel mooie sculpturen opgesteld, die zo glad en zo vloeiend zijn dat je ze bijna zou willen aaien. Erg fijn om deze tentoonstelling onverwacht tegen te komen!

Kröller Muller Museum – Park Hoge Veluwe, Otterlo

vangogh01Al jaren staat het Kröller Muller Museum op mijn verlanglijstje. Pas als ik mijn neefje naar Apeldoorn moet brengen komt het ervan het museum te bezoeken. De toegang tot het Park Hoge Veluwe (9,60) en het bedrag om met een auto naar binnen te gaan (6,60) vind ik flink maar met de museumkaart is het museum verder gratis. De collectie is erg mooi: niet alleen kom ik hier de tweede Ossip Zadkine sculptuur tegen, nadat ik eerder deze week mijn eerste Zadkine in Duisburg zag, er staat ook een Lehmbruck. Er is natuurlijk een uitgebreide collectie van Van Goghs. Werken van zo’n beetje alle stromingen die hij aangehangen heeft. Maar daar houdt het niet op. Er hangen verrassende werken van Isaac Israëls, pointillisme van Pisarro en anderen, werken van Mondriaan die je zo voor Klee’s kunt aanzien, Le Bateau-Atelier van Monet die ik erg mooi vind. Maar ook een niet-lelijke De Chirico, skulpturen van Lipchitz, vroege Gaugains en zoveel meer. Al met al een museum dat bijzonder de moeite waard is! Dit had ik jaren eerder moeten doen.

Beyond the Stars. The Mystical Landscape from Monet to Kandinsky. Musée d’Orsay – Parijs, Frankrijk

renoir-odalisqueVoor de expo Beyond the Stars. The Mystical Landscape from Monet to Kandinsky ga ik naar Musée d’Orsay aan de andere kant van de Seine dan het Musée de l’Orangerie. Het museum is, zonder specifieke expositie te bezoeken, al indrukwekkend genoeg. De sculpturen in de centrale ruimte, de grote klok en het koepelvormige plafond. Zelfs de inrichting van het restaurant is schitterend. De tentoonstelling Beyond the Starts bestaat uit grote namen als Monet, Klimt, Denis, Kandinsky, Redon, Cassatt en Morisot en natuurlijk Gaugain. Genieten dus. Een odalisk van Renoir is een mooie verrassing. En voor het eerst zie ik in het echt de werken van Whistler, Georgia O’Keeffe en Thomson. Interessant! Ook de Nederlanders zijn vertegenwoordigd, met werken van Van Gogh, Mondriaan en Theo van Doesburg.
Jammer genoeg is ruimte 10, met werken van Les Nabis, vanwege ombouw gesloten. Erg zonde! Maar voor een volgende keer bewaren dan maar. Want Musée d’Orsay is altijd een aanrader!