Op het Vlaamse platteland lijken na de Eerste Wereldoorlog de roaring twenties op het eerste gezicht ver weg. Maar wie goed luistert hoort de jazz over de rivier de Leie schallen… De moderne wereld dringt steeds meer door, ook in de schilderijen van Gustave De Smet (1877-1943) en Frits Van den Berghe (1883-1939). Zij behoren tot de belangrijkste schilders van wat in de jaren 1920 het ‘Vlaamse expressionisme’ wordt genoemd, en brengen de moderne figuratieve schilderkunst in België tot een hoogtepunt. Hun individuele oeuvres zijn eigenzinnig maar vertonen samenhang in stijl en visie, zoals de vereenvoudiging van vormen, een sterke nadruk op het landelijke en simpele en een uitgesproken geestigheid. In Kunstmuseum Den Haag staat vooral dit kleurrijke en ondeugende karakter van de Vlaamse expressionisten centraal. De tentoonstelling Vlaams expressionisme – Heerlijke herinneringen geeft tegelijkertijd een overzicht van de Belgische schilderkunst aan het begin van de 20ste eeuw, met naast schilderijen van Gustave De Smet en Frits Van den Berghe ook werken van onder meer Jozef Cantré (1890-1957), Constant Permeke (1886-1952) en Edgard Tytgat (1879-1957).
Category Archives: expressionisme
Heerlijke Herinneringen. Vlaams Expressionisme. Kunstmuseum Den Haag
Sammlung Scharf-Gerstenberg – Berlijn, Duitsland
Kleine maar fijne expositie van het Berggruen Museum in de Sammlung Scharf-Gerstenberg.
While the Museum Berggruen is closed for major renovations, and a large section of the collection is on tour, the Sammlung Scharf-Gerstenberg has made museum space available on it’s first upper level to show a small but representative selection of Berggruen works. In addition to Alberto Giacometti’s Katze (Cat, 1951), which found its place inside the Stüler building entrance, works by Pablo Picasso, Paul Klee, Henri Matisse and Paul Cézanne now hang on the walls around Giacometti’s Große stehende Frau III (Large Standing Woman III, 1960).
Early Contact with the Surrealists
Three of these artists – Giacometti, Picasso and Klee – were in contact with the Surrealists, who are now the main emphasis of the Sammlung Scharf-Gerstenberg. In works such as Klee’s Frau R. auf Reisen im Süden (Frau R. Travelling in the South, 1924) and Picasso’s Bildnis Nusch (Portrait of Nusch, 1937), the eyes ‒ which the Surrealists paid special attention to like hardly another part of the body ‒ are the focus of the images.
Portraits of Women
Another small group of works takes portraits of women as its subject: Cézanne’s Junges Mädchen mit offenem Haar (Young Girl with Loose Hair, 1873‒74), Picasso’s Frau in einem Sessel (Woman in an Armchair, 1939), Klee’s Rotes Mädchen mit gelbem Topfhut (Red Girl with Yellow Pot Hat, 1919) and Matisse’s portrait of Lorette (1917).
Collectie. Osthaus Museum Hagen – Hagen, Duitsland
Het Osthaus Museum staat al minstens 5 jaar op mijn to-do-lijstje maar nog met de vermelding dat het museum in 2019 verwachtte oopnieuw open te gaan. Veel te lang dus. De belangrijkste reden dat het museum op dat lijstje stond, is het feit dat ze een aantal Von Jawlensky’s in de collectie hebben. En die werken (een stuk of zes) stellen niet teleur, zoals dit schitterende portret. Maar ook een aantal werken zoals eerder in het Gemeentemuseum Den Haag te zien waren of in ieder geval soortgelijke, zijn Meditaties, die abstracter van aard zijn. Een aanrader dus!
Calder / Picasso – Musée Picasso, Parijs, Frankrijk
De expositie van Calder – Picasso stond na de Islamic Art Department van het Louvre bovenaan mijn verlanglijstje van exposities voor deze trip naar Parijs. En wat was het de moeite waard. Op fraaie wijze, soms onnavolgbaar dat wel, worden stukken uit de collectie van Picasso ontsloten door ze te koppelen aan werken van Alexander Calder. Maar ook van Calder krijg ik een volledig andere kant te zien dan de mobiles die ik voornamelijk van hem ken. Ultrafijne figuratieve draadinstallaties bijvoorbeeld, of sculpturen van menselijke figuren. Een expositie waar ik bijzonder blij van werd!
Kunstpalast – Düsseldorf, Duitsland
Al jaren staat de vaste collectie van het Kunstpalast in Düsseldorf op mijn to-do-lijstje en eindelijk komt het ervan. Het is een fijne wandeling vanaf het K20 museum langs de Rijnoever naar het museum, met statige gebouwen waar je ook kijkt. Het Kunstpalast is enorm groot. De tijdelijke exposities sla ik over. De vaste collectie begint goed, met de expressionisten zoals Kandinsky, Nolde, Feininger, Kirchner, Schmidt-Rottluff en Pechstein. Ik kom er voor mij nieuwe kunstenaars tegen als Heinrich Hoerle en Yury Kharchenko (zie foto). Verrassend zijn ook een paar kamers met Islamitische kunst en Japanse kunst. En na een sprintje getrokken te hebben door 11e t/m 17e eeuwse kunst is er aan het einde de moderne kunst, waarvan Nam June Paik wel de opvallendste kunstenaar is. De moeite waard dus, deze vaste collectie, zelfs als je de zalen met 11e t/m 17e eeuwse kunst overslaat.
Kunsthalle Bremen – Bremen, Duitsland
Als er één museum in Bremen een aanrader is, dan is het wel de Kunsthalle. Aan de kop van de wijs Ostertor ligt dit indrukwekkende museum met al mijn usual suspects en meer: van Alechinsky tot Lovis Corinth, van Rodin tot Kirchner, van Bonnard tot Pisarro. In de hal hangt een enorm werk, muren groot, van Sarah Morris, die ook de muren bij het K21 in Düsseldorf maakte. En een paar kleine Alechinsky’s, een lichtsculptuur van James Turrell. Maar ook hangen er een paar Vasarely’s, een kunstenaar met wiens werk ik in 2011 voor het eerst kennis maakte in het Cafesjian Museum of Art in Yeravan (Armenië). Dat laatste was sowieso een geweldig museum: als je alleen al kijkt naar de sculpturen voor de deur: een dikke kat van Botero voor de deur, en traplopende personen van Lynn Chadwick, maar ook zag ik voor het eerst een sculptuur van een zittende man van Jaume Plensa. Maar goed, de Kunsthalle in Bremen is fantastisch en maakte in ieder geval mij helemaal happy. Het mooist was wel een stilleven van Jawlensky.
Der Wache Träumer. Marc Chagall – Kunstmuseum Picasso, Münster, Duitsland
Een cultureel dagje begint met de expositie Der Wache Träumer van Marc Chagall in het Picasso Museum in Münster. De exposities zijn hier altijd de moeite waard! Een groot deel van de expositie gaat over Chagall’s ontkenning van het ‘fantastische’ van zijn werken. Een ander deel, uiteraard, over de bijbelse werken. Een onderwerp dat bij Chagall vaak terugkeert, ook als er niet zoals hier een expliciete opdracht aan vooraf is gegaan. En alsof deze expositie nog niet de moeite waard is, zijn er ook nog een paar ruimten waarin de Surreale Bücher van Miró en Picasso geëxposeerd zijn. Ook erg fraai, zeker nadat ik onlangs in Barcelona het Joan Miró museum bezocht.
Alexej von Jawlensky. Expressionisme en devotie – Gemeentemuseum, Den Haag
Door een geannuleerde afspraak zat ik ineens zonder doel in Utrecht. Ik pakte de kans om door te reizen naar Den Haag voor de expositie van Jawlensky die ik bijzonder graag wilde zien. En het was de moeite waard! Eerder dit jaar bezocht ik het Museum Wiesbaden, bekend om hun Jawlensky-collectie. De expositie in het Gemeentemuseum was de overtreffende trap: alle tijdsgewrichten van Jawlensky’s werk komen uitgebreid terug. Er zijn kleurrijke stillevens, lijntekeningen in zwart krijt en natuurlijk de felgekleurde hoofden. Jawlensky’s zoektocht naar spiritualiteit, die ik niet eerder benoemd heb gezien, wordt in deze expositie benadrukt. En eindigt met zijn Meditaties, abstracte werken die ingegeven worden door zijn gezondheidstoestand. Al met al een expositie die ik ook wel een tweede keer wil bezoeken, zo mooi!
Hamburger Bahnhof. Museum für Gegenwart – Berlijn, Duitsland
Het nadeel van hoge verwachtingen is dat ze zelden worden waargemaakt. Waar ik 10 jaar geleden een waar indrukwekkende ervaring had bij het Hamburger Bahnhof Museum, bestond de spanning en sensatie er nu vooral uit dat ik, om er te komen, onder beukende muziek en rook langs een stroom anti-AfD-demonstranten en tientallen politiebussen moest. Het museum zelf verraste alleen in de eerste zaal. Met een flink aantal werken van Warhol, waaronder de grote Mao en een Robert Rauschenberger, werd de toon gezet. Althans, dat dacht ik want in het verdere museum was er niet veel waar ik warm voor liep. En da’s best knap, gezien de grootte van het museum en het aantal werken dat er hangt. Natuurlijk, ik was tevreden met een Pollock, een Kahlo, een Nolde in Tahiti-sferen, net als de Gaugain, een Pechstein en een surrealistische Rothko. Of een Walter Dahn, een artiest die ik niet eerder tegenkwam. Een grappige samenloop van omstandigheden was wel de expositie van Indiase kunst, met bijvoorbeeld een luchtig lijnenwerk van Laxman Pai (zie afbeelding), terwijl ik net een crimeboek lees waarin de Indiase kunstwereld de hoofdrol speelt. Verder is er een vleugel waarin allerlei sculpturen staan, een nogal kubistisch aandoende Louise Bourgeois die in de verste verte geen relatie heeft met haar overbekende Maman, maar ook Dubuffet en Moore. Fraai, dat wel. Maar overall waren mijn verwachtingen voor dit museum te hoog gespannen!
Brücke Museum – Berlijn, Duitsland
Het is een flinke trek, naar de buitenwijk waar het Brücke Museum verscholen ligt in het groen van een luxe villawijk. Het museum is klein maar fijn. Los van de rondrennende kindjes die een schoolopdracht uitvoeren is ‘t rustig in het museum. Er hangen vooral werken van Karl Schmidt-Rottluff, afgewisseld met hier en daar een Erich Heckel. Daarnaast kom ik er ook een verdwaalde sculptuur van Lehmbruck tegen. Het is geen overweldigend museum, gezien de schaal, maar de expressionistische werken zijn fraai en, natuurlijk, kleurrijk. Een bezoekje waard dus!
Permanente collectie – Städel Museum, Frankfurt am Main, Duitsland
Het Städel Museum ligt onder de Main en is een minuutje of 20 lopen vanaf het MMK en het Schirn. In een schitterend oud gebouw zijn de exposities over meerdere verdiepingen verdeeld. Er zijn een flink aantal interessante werken van diverse kunstenaars. Uiteenlopend van de ingetogen impressionistische werken van Sisley tot de fauvistische werken van Kirchner. Maar ook Munch, Nolde, Degas, Renoir, Beckmann, Warhol en Vuillard. Of sculpturen van Rodin, Arp, Giacometti en Max Ernst. Een portret van de hand van Paula Modersohn-Becker en een fraai naakt van Pierre Bonnard. Maar favoriet was toch eigenlijk wel The Lamb van Paul Klee uit 1920: weer heel anders dan andere werken en eigenlijk ook weer niet. Het gedeelte met kunst vanaf ca. 1600 tot bovengenoemde exposities heb ik overgeslagen, omdat mijn interesse daar niet ligt. Maar ook van de oude meesters hangen er ongetwijfeld fraaie werken.
Permanente collectie – Centre Pompidou, Parijs
Als ik langs de lange rij weet te glippen door ter plekke nog een e-ticket te boeken, sta ik in het Centre Pompidou om me heen te kijken. Ik kan me niet herinneren hier eerder binnen te zijn geweest. Ondanks een expo van César begin ik met de hedendaagse kust op de vierde verdieping en de moderne kunst op de vijfde verdieping van Gallery 1. Op de vierde verdieping vind ik niet veel werken die me aanspreken, ondanks de ontelbare werken die er hangen. Met uitzondering van een Jean Michel Basquiat, daar word ik altijd blij van. Maar ook een van de naargeestige Niki de St Phalle werken en een paar Yes Klein’s. De vijfde verdieping daarentegen is één en al blije verrassing: niet alleen vind ik er Le Jardin d’Hiver van Dubuffet, Carl Andre, Judd, Jeff Wall, Matisse, Modigliani, Picasso, Pollock en meerdere Calders, ik vind er ook een bijzonder mooie Rothko, vier Klee’s, een bloederige Yayoi Kusama en een schietschilderij van Niki de St Phalle. Maar dat is nog niet eens alles.
Ook ontdek ik er mooie Sonia Delaunay’s, de voor mij nieuwe Jean Fautrier, een mooi werk van Capogrossi en meerdere van Dongen’s. Na deze twee immense verdiepingen vol mooie kunst (en al twee musea eerder op de dag) zit ik zo vol met indrukken dat ik de expo van César moet overslaan. Wat een succes, dit impromptu ingevoegde museumbezoek!
Fondation Louis Vuitton, Parijs
Alleen al voor het door Frank Gehry ontworpen gebouw, met indrukwekkend gebogen daken als een soort pantser over het gebouw heen, zou je naar Fondation Louis Vuitton gaan. Met een elektrische navette kun je vanaf de Arc de Triomph voor 2 euro retour naar het museum. De collectie omvat bijna alle usual suspects waaronder veel van mijn favorieten, en toch had ik er meer van verwacht. En dat is gek want er zijn werken van o.a.: Cézanne, Kirchner, Klimt, Matisse, Calder, Pollock, Lichtenstein, Johns, Warhol, LeWitt, Rothko, Jeff Wall, Carl André en nog veel meer. Positief verrast was ik door het aantreffen van een fallussenstoel van Yayoi Kusama. Maar ook Brushstrokes cut into 49 squares van Ellsworth Kelly. En ik zie voor het eerst in het echt een Frida Kahlo. Het is dan misschien niet het beste museum van de stad, de combinatie van schitterend gebouw en fraaie collectie maken het een must op je to-do-lijstje voor Parijs.
Permanente collectie – Musée d’Art Moderne de la Ville de Paris, Parijs
In de tijd dat een vriendin een huis aan de voet van de Eiffeltoren had en ik daar met regelmaat mocht housesitten heb ik bijzonder veel musea in Parijs bezocht. Het Musée d’Art Moderne heeft met regelmaat bijzondere exposities, zoals de Basquiat-expositie die ik misliep door bizar lange wachtrijen, maar vooral ook een mooie permanente collectie. Een collectie die ook nog eens gratis te bezoeken is. Ook nu stelt het museum niet teleur. Veel van mijn ‘usual suspects’ zijn vertegenwoordigd. Zo vind ik er werken van Appel, Hantaï, Matisse (Danseuse assisse, heel fraai), Chagall, Bonnard, De Vlaminck, Hartung, Delaunay, Dufy, Modigliani en fraaie Van Dongen’s (zie afbeelding). Ik zie voor het eerst een schilderij van Tal Coat en kunstenaars die voor mij nieuw zijn: Auguste Herbin en Jean Helion met werken die me aanspreken. En ook nog sculpturen van Arp en Matisse. Al met al weer een bijzonder mooi bezoek!
Museum voor Schone Kunsten – Gent, België
In een weekend Gent mag een bezoek aan het Museum voor Schone Kunsten niet ontbreken. In het statige museum tegenover het SMAK sieren zo’n 450 werken de zalen, zo’n 5% van de collectie trouwens, maar een groot deel spreekt me niet direct aan omdat ze de middeleeuwen tot de vroege twintigste eeuw bestrijken. En mijn interesse rijkt niet veel verder dan de laatste 100 jaar daarvan. Maar desalniettemin is het een interessant museum. Meteen in de entree zijn de wanden beschilderd door immigrante Parastou Forouhar met kalligrafisch Farsi in het werk Written Room. Het moet mensen aanzetten te denken over migratie en (verlies van) identiteit. Erg fraai!
In het museum kom ik veel voor mij nieuwe namen tegen, zoals Edgard Tytgat en Gustave van de Woestyne. Ik hangen werken van meesters die ik van naam ken maar waarvan ik nog niet veel heb gezien, zoals Theo van Rysselberghe, James Ensor, Erich Heckel en Constant Permeke. Ik word al blij als ik een Jawlensky denk te herkennen maar het blijkt een Frits van den Berghe (zie afbeelding). Interessant! En dan zijn er natuurlijk de kunstenaars die mij altijd wel aanspreken, zoals Kirchner, Modersohn-Becker of Rodin. Voor elk wat wils, in het MSK. Een bezoek waard! Een praktische tip: je kunt sinds kort combikaarten kopen voor MSK en SMAK!
Tokyo-Paris Chefs-d’œuvre du Bridgestone Museum of Art, Collection Ishibashi Foundation – Musée de l’Orangerie, Parijs, Frankrijk
Als ik research welke musea interessante exposities hebben in die 1,5 dag dat ik in Parijs ben, zie ik dat de Bridgestone-collectie die ik 2 jaar geleden net voor sluiting van het Bridgestone Museum of Art in Tokio zag, nu in Parijs is. Die mag ik dus niet overslaan. En alweer zijn de werken indrukwekkend. Je mag er niet fotograferen, dus moet ik uit mijn hoofd terughalen wat ik gezien heb: naast schitterende werken van Monet, Renoir, en Cézanne hangen er ook werken van Matisse, Picasso, Pollock (jeej!) en Shiraga. Maar ook Giacometti en een heel mooie Klee (Island, 1932). Een brede verzameling die me, net als twee jaar geleden, heel blij maakt! En als leuk extraatje mag je ook de waterlelie-collectie van de Orangerie nog in. En ook daar word ik gelukkig van! Een fantastisch bezoek!
Musee National Marc Chagall – Nice, Frankrijk
Ook voor het Musee National Marc Chagall moet ik tegen een steile bergwand op. Op een van de trappen kom ik een klein stukje street art tegen (een oog op een trede), een uitzondering in street art vrij Nice. Het museum is gehuisvest in een statig pand. Ook hier geen garderobes vanwege veiligheidsmaatregelen. De werken zijn enorm groot en hebben vrijwel allemaal een religieus thema, zoals bijvoorbeeld Noah’s ark. Ze zijn groot, kleurrijk en indrukwekkend. En het is vreselijk druk in het museum. Ik doe twee rondjes, zodat ik ook daadwerkelijk alle werken heb kunnen zien. Het is niet een heel grote collectie maar wat er hangt is zeker de moeite waard. En als kers op de taart is er een groot mozaïek op een buitenwand van het museum. De tijdelijke expositie van Henri Olivier in het museum sprak me niet erg aan maar rechtvaardigde wel een snelle wandeling door de ruimte. Het thema leek vooral te zijn: verkoolde olijfboomwortels. Wat betreft de vaste collectie: niet overslaan als je in Nice bent!
Permanente collectie Pinacoteca Giovanni e Marella Agnelli – Turijn, Italië
Ergens in het doolhof van het winkelwarenhuis in de grote voormalige Fiatfabriek in Lingotto zit Pinacoteca Giovanni e Marelle Agnelli verstopt. Via de lift kom je bij de galerie die grenst aan de voormalige testbanen van de fabriek. Met een museumkaartje mag je die baan, hoog boven op de zesde verdieping op het dak, ook nog even op. De expositie is klein (25 werken) en valt me een beetje tegen. Feitelijk zijn het vrijwel alleen maar werken van Canaletto en die vind ik niet bijzonder. Maar aan het einde, ineens stralen ze je tegemoet, hangen zeven kleurrijke werken van Matisse als toefje slagroom op een taart. Een goedmakertje voor de lange trek naar deze afgelegen plek buiten het centrum van Turijn.
Matisse. Die Hand zum singen bringen – Picasso Museum, Münster, Duitsland
De poster suggereert dat de expositie van Matisse vooral gaat om de cut outs, die ik een tijdje terug in Amsterdam heb gezien. Maar de expositie is veel meer dan dat. Als ik het me goed herinner, was dat bij de vorige tentoonstelling in dit museum ook al het geval. Maar in dit geval klaag ik niet. Er zijn veel tekeningen, eenvoudige lijntekeningen in zwart/wit, en nog een aantal andere werken die de voorlopers van Matisse’s odalisken lijken te zijn. De cut outs, die er uiteraard ook zijn, vertolken een andere periode. Een tentoonstelling die erg fraai is: een aanrader!
LWL-Museum fur Kunst und Kultur – Münster, Duitsland
Bij een eerder bezoek aan het LWL bezocht ik alleen de speciale expositie. De vaste collectie bestaat uit werken van de 13e tot 20e eeuw. Mijn interesse gaat alleen uit naar een klein stukje van de collectie, namelijk de 20e eeuwse werken. Het zijn maar een paar ruimtes maar die zijn dan ook de moeite waard: Pechstein, Kirchner, Kokoschka en Rottluf. En elke tweede vrijdag van de maand is de entree ook nog eens gratis.