In the last two decades of her career, Bourgeois began to incorporate clothes from all stages of her life into her art.
This developed into a varied body of work – from monumental installations, to figurative sculptures and abstract collages – incorporating textiles such as bed linen, handkerchiefs, tapestry, and needlepoint.
Bourgeois’s fabric works mine the themes of identity and sexuality, trauma and memory, guilt and reparation that are central to her long and storied career.
‘I have always had a fascination with the magic power of the needle. The needle is used to repair the damage. It’s a claim to forgiveness.’
Louise Bourgeois: The Woven Child sums up this wonderfully inventive and compelling final chapter in this extraordinary artist’s work.
Voor het eerst sinds 2002 is er in het Kunstmuseum Den Haag weer een overzichtstentoonstelling van Rob van Koningsbruggen. Kleurrijke abstracte schilderijen uit de periode 2003 – 2019 van deze Haagse schilder. De schilderijen in de reeks zoals op de posters geadverteerd spreken me het meest aan, maar ook dan zijn de kleurstellingen met name bepalend.
Bij The Fire Station in Doha zijn verschillende expositieruimtes. In één ervan is een expositie met werken van Mubarak Nasser Al-Thani. Kleurrijke werken van drukke stedelijke landschappen. Een interessante kleine expo waar verbazingwekkend veel mensen rondliepen. En op de bovenverdieping is een installatie met een soort kerstboompieken en bedrukte doeken van Bouthayna Al Muftah, één van Qatar’s bekendste hedendaagse artiesten.
Op mijn laatste dag in Parijs waag ik toch de trip naar het Palais de Tokyo, al vond ik tot nu toe de exposities in dit museum altijd dusdanig bizar of onbegrijpelijk dat ik er niet zoveel mee kan. Maar ik verwacht dat de expositie Prince(sse)s des Villes, waarin werken uit Dhaka, Teheran, Mexico, Manila, Lagos en meer getoond worden, anders is. Dat blijkt niet terecht. Op een paar werken na is het een bonte verzameling van werken die mij niet aanspreken of die ik niet begrijp. De werken die me wel aanspreken zijn de wat traditionelere, zoals deze schildering. Of een orka, waar allerlei zaken uit zijn lijf puilen.
De expositie van Calder – Picasso stond na de Islamic Art Department van het Louvre bovenaan mijn verlanglijstje van exposities voor deze trip naar Parijs. En wat was het de moeite waard. Op fraaie wijze, soms onnavolgbaar dat wel, worden stukken uit de collectie van Picasso ontsloten door ze te koppelen aan werken van Alexander Calder. Maar ook van Calder krijg ik een volledig andere kant te zien dan de mobiles die ik voornamelijk van hem ken. Ultrafijne figuratieve draadinstallaties bijvoorbeeld, of sculpturen van menselijke figuren. Een expositie waar ik bijzonder blij van werd!
Dit jaar liep ik de expositie van Giacometti mis in Museum de Fundatie in Zwolle. De kans om deze expo dunnetjes over te doen is er met de Fondation Giacometti in Parijs. In het Institut Giacometti exposeren zij werken van Alberto Giacometti in een schitterend bewaard gebleven oud pand met veel authentieke elementen. In de kelder, waar ook de entree is, zie je de opzet van zijn atelier. Op de verdieping staat een verzameling van zijn werken die in de geornamenteerde omgeving extra schraal, mager zo je wilt, afsteken. Een schitterende combinatie!
Na het indrukwekkende spinnenpaar in het Gemeentemuseum in Den Haag en de nog veel indrukwekkender Maman bij het Guggenheim Museum in Bilboa, kon ik niet wachten op de sculpturen van Louise Bourgeois in de Rijksmuseumtuinen. Naast een innig vervlochtend spinnenpaar zijn er ook abstractere werken, een wat amorf stuk en, aan de voorkant van het Rijksmuseum een supergrote spin die solitair zijn plek inneemt. De kleinere kunstwerken, zoals de vervlochten handen zeggen me niet zoveel. Maar de schitterende ‘coconnen’ die samen in een boom hangen zijn weer prachtig. Al met al een mooie balans. En net als elk jaar is deze gratis expositie geweldig!
Naast de tijdelijke expositie biedt het museum veel meer: de expositie Less is More bijvoorbeeld, met een ‘zwart gat’ van de Libanese Mona Hatoum, twee enorme kommen gevuld met parels, van Ai Wei Wei, een meer dan levensecht hyperrealistisch werk van Ron Mueck van een ouder echtpaar op het strand (eng!), een pilaar van taperollen van Eva Rothschild en een schilderij van Piero Manzoni. En natuurlijk heel veel meer werken. Verder heeft het museum een aantal schitterende werken in de vaste collectie: een enorme metalen sculptuur (Open Ended) van Richard Serra waar je in kunt lopen en wat voelt als verdwalen in een doolhof, als je een uitgang verwacht en dieper de sculptuur in geleidt wordt. Of het zwembad van Leandro Erlich, waarin je de illusie hebt in het zwembad onder het wateroppervlak terecht gekomen te zijn en naar buiten het zwembad kunt kijken. Maar ook een hond om een hoek (Yoshitomo Nara) of miniatuurliftjes (Maurizio Cattelan) in de plint van een muur. Maar niet alleen het museum is de moeite waard, ook het terrein er omheen is schitterend: aan de rand van de duinen, met mooi onderhouden tuinen en een restaurant in een enorme villa. Een aanrader, dit museum. Hou er wel rekening mee dat de Museumkaart er niet geldig is.
Omdat ik voor mijn werk naar Den Haag moest, gooide ik er een paar vakantieuurtjes tegenaan en bezocht ik de expositie Yayoi Kusama in het Museum Voorlinden in Wassenaar. Topstuk is de Infinity Mirror Room: Gleaming Lights of the Soul, waar je 45 seconden rond mag kijken naar een lichtshow die op spectaculaire wijze in het kleine kamertje weerspiegeld wordt. Eerder stond ik al in een Infinity Room in het Louisiana in Humlebaek en in het Boymans van Beuningen. Maar het blijft een ervaring! Omdat het niet druk was, stelde de suppoost voor dat ik gerust een tweede keer mocht. Een ruime 2 minuten, liet hij me er binnen. Maar de Infinity Room is niet het enige werk. Een grote, geelzwart gestipte pompoen, een van de iconen van Kusama die ook op het Japanse eiland Naoshima staat, steelt verder de show. Er hangen een aantal schilderijen, er is een met reflecterende cirkels behangen gang, er zijn schilderijen en voorwerpen vol met fallussen en één zaal is half gevuld met glanzende bollen onder een enorm schilderij Infinity Nets. Al met al een expositie waar ik erg blij van werd.
Stockholder zet je bestaande ideeën over het waardeloze en waardevolle op losse schroeven, zo promoot het Centraal Museum de expositie van Jessica Stockholder: Stuff Matters. Ik moet bekennen dat ik bij een redelijk aantal werken gewoon aan elkaar geplakte rommel zie. Maar eerlijk is eerlijk, een flink aantal werken zet je fantasie aan het werk en is ondanks de banaliteit van de materialen toch bijzonder. Een bezoek waard!
Net voor ik naar Napels vertrek, zie ik een expositie van Paul Klee in het K20 die ik volkomen over het hoofd gezien heb de afgelopen maanden. En de expositie is de reis naar Düsseldorf meer dan waard. Ik zie veel nieuwe werken, in vormen die ik tot dusver niet van Paul Klee gezien heb. Verrassend en nieuw. En ook indrukwekkend om te zien dat de expositie de laatste jaren de hele wereld over gereisd is. Met 88 werken, waaronder veel grafische, bestrijkt de expositie één ruime zaal. De rest van het museum, op een zaal met enorme werken van Amerikaanse abstracte kunstenaars na, is gesloten. Maar ook bij de Amerikanen is genoeg moois te zien. Want wat de samenstelling van werken ook is, het K20 heeft meer dan genoeg moois in huis.
Het Museo Capodimonte is enorm en ligt in een goed onderhouden park ten noorden van het stadscentrum, op een mooie zonnige dag als deze een fijn uitje. Ik kies ervoor in het museum alleen de modernere kunst te bekijken, omdat de eerdere eeuwen mij niet aantrekken. Maar wat natuurlijk niet te missen is, is de Flagellazione di Cristo van Caravaggio, het pronkstuk van het museum. En één van de weinige stukken in zijn soort waar geen mollig, bloot Jezusje op staat. De bovenste verdiepingen bieden vrijwel allemaal enkele werken: Louise Bourgeois (een hand en een vrouwengezicht op stelen), een vrouwenprofiel van Umberto Manzo, een werk van Sergio Fermariello dat eruit ziet als een groot grijs vlak maar van dichtbij uit ontelbare kriebeltjes bestaat en niet te missen: Vesuvius van Andy Warhol.
Afgelopen mei in Londen kwam ik voor ‘t eerst in aanraking met kunst van Sondra Perry, het indrukwekkende lichtkunstwerk Typhoon coming on in het Sackler. Dus toen ik haar naam zag bij de Nam June Paik Award, was ik geïnteresseerd hoewel ik meestal niet voor mediakunst te porren ben. Maar de Westfälischer Kunstverein ligt tussen de parkeergarage en het Picasso Museum, net vóór het LWL-Museum dus een snelle stop is er zo gemaakt. Ik ben de enige bij de expositie en neem wat meer tijd dan normaal, bij een videowerk van de Nederlandse Melanie Bonajo over veranderingen in de digitale wereld. Of bij het geluidskunstwerk van Hanne Lippard, waarin uit diverse boxen een verhaal verteld wordt. Het werk van Sondra Perry uiteindelijk, valt wat tegen. Op 3 verschillende schermen spelen verhalen, zoals bijvoorbeeld een bijgetekend gezicht waarop wordt ingezoomd en uitgezoomd. Of een verhaal van een basketbalspeler (is mijn inschatting) die zijn medespelers en zijn relatie tot hen beschrijft. In ieder geval is ‘t lang niet zo indrukwekkend als haar werk in Londen een tijd terug. Maar desalniettemin een leuke korte stop, met als afsluiter kinetische werken in een aparte zaal, die aangedreven worden door cassetterecorders.
Ik ben er niet aan toe gekomen om de boottour langs de werken van het Amsterdam Lights Festival te doen maar in een wandeling van 8 km in het geheel of in bescheiden gedeelten als je de stad rondloopt, kun je de diverse lichtsculpturen ook zien. Ze gaan aan tegen de tijd dat het donker wordt en bieden een mooie extra dimensie aan Amsterdam, die in de wintermaanden natuurlijk best grauw kan zijn.
Het Museum Wiesbaden staat bekend om hun Alexej von Jawlensky-collectie, tot stand gekomen omdat de kunstenaar uit Wiesbaden stamt. En deze collectie was ook precies waar ik voor kwam. Op het moment van mijn bezoek waren er twee zalen met samen zo’n 20 werken. Erg fraai, vooral ook omdat er stillevens waren en werken uit een zichtbaar andere periode dan de werken die ik al kende, in pastels in bescheidener lijnen. Verder biedt het nogal eclectische museum veel meer: de ene helft is natuurhistorisch museum, de andere helft biedt kunst vanaf de 12e eeuw. Ik heb me beperkt tot de Klassische Moderne en de Moderne und Gegenwart. Een zaal is volledig gewijd aan werken van Beuys, ook kwam ik er een Yves Klein tegen, seksueel getinte werken van Thomas Bayrle en ook zomaar een Rothko. Een mooie verrassing, deze laatste. En omdat de Jawlensky-collectie met regelmaat gewisseld wordt, is een keer vaker bezoeken ook nog een optie.
Het MMK in Frankfurt heeft een aantal klinkende namen in de collectie, die een bezoek aan dit museum de moeite waard maken zoals Cy Twombly, Francis Bacon, Alighiero Boetti, Roy Lichtenstein en Blinky Palermo. Het is gevestigd in een van buiten lelijk log pand maar van binnen is de ruimte fraai, met mooie trappartijen en doorkijkjes waardoor je al een voorproefje van werken krijgt, voor je er echt voor staat. De werken van de kunstenaars waar ik voor kwam waren ook meteen de highlights van de collectie. Hoewel ook een werk van een vloer vol eieren interessant was. Tegelijkertijd waren er ook de nodige werken op dit moment, die mij niet aanspraken, zoals een zaal vol On Kawara, wiens werken ik nooit ‘snap’. Desalniettemin mag je dit museum niet overslaan als je in de buurt bent. Denk ook eens aan de Zweitage Museumuferticket die voor 18 euro toegang geeft tot 34 musea over twee dagen.
Als ik langs de lange rij weet te glippen door ter plekke nog een e-ticket te boeken, sta ik in het Centre Pompidou om me heen te kijken. Ik kan me niet herinneren hier eerder binnen te zijn geweest. Ondanks een expo van César begin ik met de hedendaagse kust op de vierde verdieping en de moderne kunst op de vijfde verdieping van Gallery 1. Op de vierde verdieping vind ik niet veel werken die me aanspreken, ondanks de ontelbare werken die er hangen. Met uitzondering van een Jean Michel Basquiat, daar word ik altijd blij van. Maar ook een van de naargeestige Niki de St Phalle werken en een paar Yes Klein’s. De vijfde verdieping daarentegen is één en al blije verrassing: niet alleen vind ik er Le Jardin d’Hiver van Dubuffet, Carl Andre, Judd, Jeff Wall, Matisse, Modigliani, Picasso, Pollock en meerdere Calders, ik vind er ook een bijzonder mooie Rothko, vier Klee’s, een bloederige Yayoi Kusama en een schietschilderij van Niki de St Phalle. Maar dat is nog niet eens alles.
Alleen al voor het door Frank Gehry ontworpen gebouw, met indrukwekkend gebogen daken als een soort pantser over het gebouw heen, zou je naar Fondation Louis Vuitton gaan. Met een elektrische navette kun je vanaf de Arc de Triomph voor 2 euro retour naar het museum. De collectie omvat bijna alle usual suspects waaronder veel van mijn favorieten, en toch had ik er meer van verwacht. En dat is gek want er zijn werken van o.a.: Cézanne, Kirchner, Klimt, Matisse, Calder, Pollock, Lichtenstein, Johns, Warhol, LeWitt, Rothko, Jeff Wall, Carl André en nog veel meer. Positief verrast was ik door het aantreffen van een fallussenstoel van Yayoi Kusama. Maar ook Brushstrokes cut into 49 squares van Ellsworth Kelly. En ik zie voor het eerst in het echt een Frida Kahlo. Het is dan misschien niet het beste museum van de stad, de combinatie van schitterend gebouw en fraaie collectie maken het een must op je to-do-lijstje voor Parijs.
In de tijd dat een vriendin een huis aan de voet van de Eiffeltoren had en ik daar met regelmaat mocht housesitten heb ik bijzonder veel musea in Parijs bezocht. Het Musée d’Art Moderne heeft met regelmaat bijzondere exposities, zoals de Basquiat-expositie die ik misliep door bizar lange wachtrijen, maar vooral ook een mooie permanente collectie. Een collectie die ook nog eens gratis te bezoeken is. Ook nu stelt het museum niet teleur. Veel van mijn ‘usual suspects’ zijn vertegenwoordigd. Zo vind ik er werken van Appel, Hantaï, Matisse (Danseuse assisse, heel fraai), Chagall, Bonnard, De Vlaminck, Hartung, Delaunay, Dufy, Modigliani en fraaie Van Dongen’s (zie afbeelding). Ik zie voor het eerst een schilderij van Tal Coat en kunstenaars die voor mij nieuw zijn: Auguste Herbin en Jean Helion met werken die me aanspreken. En ook nog sculpturen van Arp en Matisse. Al met al weer een bijzonder mooi bezoek!
Een snel rondje Sheila Hicks in het Centre Pompidou ‘omdat ik er toch was’. Bij veel exposities moet ik al snel constateren dat de kunst me niet zegt én me niet aanspreekt. En dat is ook zo bij de expositie Lifelines. Werken in textiel, vooral wol, linnen en katoen hangen aan wanden, van het plafond of is op doeken bevestigd. Het is kleurrijk en creatief en het is ontzettend druk bij deze expositie. Maar ik heb genoeg aan een snelle wandeling door de grote zaal om de expo in me op te nemen.